Αναζήτηση - Search

Σάββατο 31 Δεκεμβρίου 2011

Το Μάτριξ και ο Κόσμος των Ιδεών



ΤΟ ΜΑΤΡΙΞ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ

Το Σπήλαιο του Πλάτωνα ονομάζεται στη σύγχρονη εποχή Μάτριξ. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι πρέπει να "βγουν" από αυτό. Όμως η έννοια "βγαίνω" είναι κι αυτή μια ιδέα...

Ο Πλάτωνας υποστήριξε ότι οι ιδέες υπάρχουν χωριστά από τον κόσμο μας. Χωρίς να διαφωνήσω απαραίτητα, θεωρώ πως η λέξη "χωριστά" μπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση. Μας κάνει να σκεφτούμε ότι ο κόσμος των ιδεών βρίσκεται κάπου αλλού. Πού θα ήταν αυτό το "αλλού"; Ο κόσμος αυτός δε θα μπορούσε να βρίσκεται κάπου, γιατί οι ιδέες δεν έχουν κανενός είδους φυσική υπόσταση.

Οι λέξεις έχουν συχνότητες. Οι σκέψεις έχουν κι αυτές συχνότητες, γιατί είναι η "μετουσίωση" των ιδεών σε νοητικές εικόνες κ.λπ. Όμως οι ιδέες δεν είναι εικόνες. Δεν έχουν συχνότητα, ενέργεια ή οτιδήποτε άλλο. Τι είδους ενέργεια έχουν οι έννοιες καλό, κακό, άσχημος, έξυπνος, θέλω, καλημέρα; "Αποκτούν" ενέργεια μόνο τη στιγμή που θα τις σκεφτούμε σε κάποιο πλαίσιο, θα τις προφέρουμε ως λέξεις ή θα κάνουμε κάτι σχετικά με αυτές.

Αυτό δεν ισχύει μόνο για τις αφηρημένες έννοιες, όπως θα μπορούσε να υποθέσει κανείς βιαστικά. Μια καρέκλα υπάρχει και ως έννοια και ως αντικείμενο. Η έννοια καρέκλα δεν έχει φυσική υπόσταση, το αντικείμενο όμως ναι. Αν μπορούσαμε να έχουμε την έννοια της καρέκλας, χωρίς να τη συσχετίσουμε στο μυαλό μας με κάποια καρέκλα που έχουμε δει ή με το σχήμα μιας καρέκλας κ.λπ., θα είχαμε μια έννοια χωρίς οποιουδήποτε είδους εικόνα, χωρίς καθόλου ενέργεια. Θα τολμήσω λοιπόν να επεκτείνω τη θεωρία του Πλάτωνα, λέγοντας πως όλα είναι ιδέες - όχι μόνο οι αφηρημένες έννοιες. Και δεν υπήρχαν κάπου, χωριστά από τον κόσμο μας, όπου τις γνωρίσαμε και μας έμεινε η ανάμνησή τους. Οι ιδέες γεννήθηκαν κι αυτές. Δεν υπήρχε η ιδέα του ηλεκτρονικού υπολογιστή προτού τη συλλάβει κάποιος. 

Η ύλη και η ενέργεια, επομένως, είναι κι αυτές ιδέες. Η σύγχρονη Φυσική, μάλιστα, αποφαίνεται τελικά ότι η ύλη δεν υπάρχει. Με ποια έννοια, αλήθεια, "δεν υπάρχει"; 

Συνηθίσαμε να θεωρούμε αληθινές μόνο τις "σκιές", τις αντανακλάσεις των ιδεών, και δε συνειδητοποιούμε ότι όλα όσα γνωρίζουμε, όλα όσα σκεφτόμαστε, όλα όσα αντιλαμβανόμαστε και βιώνουμε βασίζονται σε ιδέες. Ποτέ δε "φύγαμε" από τον κόσμο των ιδεών, γιατί δεν είναι ένας κόσμος στον οποίο μπορείς να μπεις ή να βγεις. Το σπήλαιο, η είσοδος, η έξοδος είναι όλα ιδέες. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι αληθινά; Όχι απαραίτητα. Αυτό όμως που τα κάνει αληθινά δεν είναι η φυσική τους υπόσταση - μόνο η ιδέα που έχουμε γι' αυτά.

Ίσως ο Πλάτωνας με τη λέξη "χωριστά" προσπάθησε να καταδείξει ότι οι ιδέες υφίστανται ανεξάρτητα από το φυσικό κόσμο (ως μη έχουσες ύλη και ενέργεια οποιασδήποτε μορφής). Πρόκειται όμως για κάτι τόσο προφανές και τόσο, μα τόσο αυτονόητο, που είναι δύσκολο να εξηγηθεί με λόγια. Και μάλλον είναι ο μοναδικός λόγος που δυσκολευόμαστε να το αντιληφθούμε, σε συνδυασμό με την -εσκεμμένη ή μη- παραπλανητική προπαγάνδα των "πνευματικών" και επιστημονικών θεωριών.

Αν συνειδητοποιήσουμε, τελικά, ότι ζούμε ήδη στον κόσμο των ιδεών, και ότι τίποτε δεν είναι πιο αληθινό από τις ιδέες, ίσως νιώσουμε λιγότερο "εγκλωβισμένοι στο Μάτριξ".

Τετάρτη 21 Δεκεμβρίου 2011

Το Καλό, το Κακό και η Αισθητική


ΤΟ ΚΑΛΟ, ΤΟ ΚΑΚΟ ΚΑΙ Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ 

Όταν κολυμπάς σε έναν ωκεανό από παραπλανητικές σταγόνες, πώς να εντοπίσεις τις σταγόνες της αλήθειας; Εκεί που νομίζεις ότι ανακάλυψες επιτέλους ποιος είναι ο διάβολος, βλέπεις μια άλλη σταγόνα που λέει ότι αυτός ήταν ο Θεός. Κι έπειτα μια άλλη λέει πως και οι δυο ήταν δική σου αντανάκλαση. Και μια άλλη πιο πέρα λέει ότι δεν υπάρχουν "καλοί" και "κακοί", αλλά ο περιορισμένος νους σου σκέφτεται δυαδικά. Ποια σταγόνα να επιλέξεις; Άσε που, στο μεταξύ, έχεις ξεχάσει κι αυτά που ήξερες. Στην κυριολεξία, όμως... 

Τι να σημαίνει άραγε η φράση "δεν υπάρχει καλό και κακό", όπως μας λέει μια σύγχρονη άποψη που τείνει να γίνει δημοφιλής; Σημαίνει πως το καλό και το κακό είναι "χρώματα" που προσθέτουμε εμείς σε άχρωμες, κατά τα άλλα, ενέργειες; Αν είναι επινόηση του ανθρώπου ή του περιορισμένου ανθρώπινου νου, τότε θα πρέπει να επεκτείνεται και σε πολλές άλλες έννοιες - και πρωταρχικά στις έννοιες "ωραίο" και "άσχημο", έτσι δεν είναι; 

Αν πάλι σημαίνει ότι και τα δύο είναι εκφάνσεις του ίδιου πράγματος, πως δεν υπάρχει κάποια ουσιαστική διαφορά ανάμεσά τους, τότε μια μελωδία δεν έχει ουσιαστική διαφορά από ένα θόρυβο. Ένα έργο τέχνης δεν έχει ουσιαστική διαφορά από ένα μουτζουρωμένο χαρτί. Θα μου πείτε, τι σχέση έχει η αισθητική με την ηθική; Κι όμως, έχει... 

Η ομορφιά δε βρίσκεται μόνο σ' αυτά που μπορούμε να δούμε, να ακούσουμε, να αγγίξουμε. Υπάρχουν, για παράδειγμα, όμορφα και άσχημα αισθήματα. Όμορφες και άσχημες σκέψεις, όμορφη και άσχημη συμπεριφορά. Ονομάζουμε ένα όμορφο συναίσθημα "καλό", μια ωραία μουσική "καλή" μουσική. Μια πράξη μπορεί να είναι όμορφη ή άσχημη. 

Πώς το ξέρουμε αυτό, όμως; Πώς ξεχωρίζουμε το καλό από το κακό; Μας το έμαθε ο Θεός, το ανακαλύψαμε με την εμπειρία μας ζώντας σε κοινωνίες, το διακρίνουμε με βάση το συναίσθημα, τη λογική μας; 

Περιοριζόμαστε συνήθως σε μια λογική εξήγηση της ηθικής. Κι ενώ είναι αλήθεια πως η ηθική είναι απαραίτητη για να ζούμε καλύτερα, ο δρόμος της λογικής αφήνει απέξω την αισθητική. Διότι η αισθητική δεν εξηγείται με τη λογική. Δεν μπορούμε να εξηγήσουμε ορθολογικά γιατί μας ελκύει η ομορφιά.

Μπορούμε όμως να χρησιμοποιήσουμε τη λογική για να κατανοήσουμε τη λογική - και για να κατανοήσουμε ότι η αισθητική την ξεπερνά, αφού δεν μπορεί να την εξηγήσει. Η αισθητική, λοιπόν, φαίνεται να είναι "έμφυτη". Δεν οφείλεται σε κανένα πρόβλημα του "περιορισμένου νου" μας, αφού δεν την αντιλαμβανόμαστε με το νου. Την αντιλαμβανόμαστε πνευματικά, σε ένα επίπεδο άυλο, έστω κι αν έχουμε απέναντί μας ένα υλικό έργο τέχνης ή ακούμε μια μελωδία που οι νότες της αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες, μετρήσιμες συχνότητες. 

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό που διακρίνει μια πράξη ως καλή ή κακή είναι η αισθητική της σε πνευματικό επίπεδο - μια αισθητική την οποία κάθε ον μπορεί να αντιληφθεί και να εκτιμήσει χωρίς τη χρήση των αισθήσεων. Η ηθική είναι ένα εσωτερικό κριτήριο. Όχι βέβαια η αυθαίρετη και στενόμυαλη ηθική της όποιας κοινωνίας. Η ηθική δεν είναι κανόνες. Είναι η ίδια η αρμονία και η ομορφιά του πνεύματος. Δεν έχει νόημα να επιχειρηματολογήσω άλλο πάνω σ' αυτό. Ο καθένας μπορεί να διαλογιστεί πάνω στην ομορφιά ή την ασχήμια συγκεκριμένων ενεργειών. Όλοι διαθέτουν αυτό το αισθητήριο.

Το καλό, επομένως, είναι το ωραίο σ' ένα καθαρά πνευματικό επίπεδο. Και, για να ανοίξω μια παρένθεση, αυτή είναι η απάντησή μου σε όσους λένε πως ο άνθρωπος χρειάζεται οπωσδήποτε περιορισμούς ή το φόβο του Θεού για να είναι ηθικός. Ηθικός είναι ο άνθρωπος που δεν κάνει συμβιβασμούς με την άυλη, εσωτερική, πνευματική αισθητική του. Όσο συμβιβάζεται, όμως, τόσο πέφτει από τον ιδεατό άυλο κόσμο του πνεύματος στον κόσμο της ύλης, στον οποίο και περιορίζει τελικά την αισθητική του. Τόσο απομακρύνεται από την ίδια του τη φύση, από τον Εαυτό του.

Λέμε πως όλα είναι ύλη και ενέργεια, και ξεχνάμε ότι, με εξαίρεση το σκηνικό γύρω μας, ζούμε, αλληλεπιδρούμε, δημιουργούμε μέσα από τις ιδέες. Γι' αυτό και οι περισσότερες λέξεις της γλώσσας είναι αφηρημένες - ονομάζουν έννοιες που καμία συσκευή δε θα μπορούσε ποτέ να μετρήσει. Ναι, από αυτή την άποψη, θα συμφωνήσω κι εγώ ότι "δεν υπάρχουν"...

Δημοφιλείς αναρτήσεις