Αναζήτηση - Search

Δευτέρα 16 Απριλίου 2012

Η μόδα, η ομοιομορφία και η ελευθερία βούλησης

Η ΜΟΔΑ, Η ΟΜΟΙΟΜΟΡΦΙΑ 
ΚΑΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΒΟΥΛΗΣΗΣ


Έτσι το έφεραν οι συγκυρίες κάποτε, που έφτιαχνα το δημιουργικό για ένα περιοδικό μόδας. Το θέμα μού δημιουργούσε μια ενόχληση, την πηγή της οποίας δεν μπορούσα αρχικά να εντοπίσω. Το δημιουργικό δεν ήταν στ' αλήθεια "δημιουργικό". Το στήσιμο, για να είναι "μοντέρνο", έπρεπε να μοιάζει με το στήσιμο των άλλων περιοδικών, ξεφεύγοντας σε λίγα μόνο σημεία, που κι αυτά όφειλαν να ξεφεύγουν μόνο με τον αποδεκτό τρόπο. Τότε αναρωτήθηκα για πρώτη φορά ποια είναι η φιλοσοφία της μόδας. Γιατί υπάρχει; 

Φαίνεται πως η μόδα είναι κανόνες αισθητικής, χαρακτηριστικοί για μια χρονική περίοδο και έναν τόπο. Κανόνες γι' αυτό που πρέπει να μας αρέσει, κι αν στην αρχή δε μας αρέσει, με τον καιρό το συνηθίζουμε. Εκπαιδευόμαστε να μας αρέσει. Και τελικά αποφασίζουμε ότι μάς αρέσει και το "θέλουμε"...

Κρυφός στόχος κάθε "μόδας" είναι η ομοιομορφία. Μικρές ελευθερίες έκφρασης δημιουργούν την ψευδαίσθηση της ελευθερίας βούλησης στην προσωπική μας αισθητική. Πώς είναι δυνατόν, όμως, να αρέσουν σε όλους παρόμοια πράγματα; Επειδή είναι "ωραιότερα"; Θα σας φαινόταν ωραίος ένας άνδρας με φούστα; Κι όμως, πριν λίγες χιλιετίες δε θα είχατε την ίδια "άποψη"... 

Μ΄ αυτό δε θέλω να πω ότι δεν υπάρχει "αντικειμενικά ωραίο" ή "αντικειμενικά ορθό", όχι επειδή απαραίτητα υπάρχει, αλλά επειδή θα ήταν το θέμα μιας άλλης συζήτησης. Φαίνεται όμως ότι ο άνθρωπος είναι τελικά πολύ πρόθυμος να παραχωρήσει την προσωπική του άποψη, αντίληψη ή γνώση για κάτι, και να την αντικαταστήσει με τις απόψεις και τις αντιλήψεις που είναι ευρύτερα αποδεκτές και συμφωνημένες. 

Χρησιμοποίησα το παράδειγμα της μόδας, γιατί φαίνεται πως η ζωή μας γενικότερα βασίζεται στην εκπαίδευσή μας πάνω στις ίδιες αρχές ομοιομορφίας, συμβατικότητας, συμφωνίας, αποδοχής. 

Έχουμε εκπαιδευτεί να βολευόμαστε με μικρές ελευθερίες έκφρασης. Μήπως και ο τρόπος ζωής μας, συνολικά, δεν είναι θέμα "μόδας"; Ο τρόπος που σκεφτόμαστε, που μιλάμε, που συμπεριφερόμαστε. Μιας μόδας που καταπιέζει ασφυκτικά τη φαντασία, τη δημιουργικότητα και τη μοναδικότητα καθενός από εμάς. 

Πόσο εύκολο είναι να μιλάμε για "ελεύθερη βούληση" σ' ένα τέτοιο πλαίσιο; Η ελεύθερη βούληση είναι κάτι πολύ απλό - είναι η δική σου βούληση. Δεν είναι η βούληση του συγγενικού ή φιλικού περιβάλλοντος, της θρησκείας ή της κοινωνίας στην οποία έτυχε να γεννηθείς. Δεν είναι η βούληση που υπαγορεύεται από την κοινωνική ή σχολική εκπαίδευση ή τα μέσα ενημέρωσης. Η ελεύθερη βούληση είναι μακριά από κλισέ και νόρμες, μακριά από αυτό που κάποιος ή κάποιοι άλλοι θεωρούν σωστό ή φυσιολογικό ή αποδεκτό. Και γι' αυτό το λόγο, δεν είναι δεδομένη. 

Το λάθος ξεκινά από τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός ανθρώπου. Ένα παιδί γεννιέται με την έμφυτη παρόρμηση να ορίζει τη ζωή του. Στην πορεία μαθαίνει ότι δεν επιτρέπεται... χρειάζεται άδεια για οτιδήποτε σχεδόν. Μαθαίνει πως η ζωή είναι όρια και κανόνες - μια μακριά σειρά από "πρέπει" και "δεν πρέπει". 

Στην αρχή δυσανασχετεί, αλλά με τον καιρό γίνεται "υπεύθυνος" - προσαρμόζεται, υιοθετεί αυτά τα "πρέπει" ως δικά του. Κι έτσι ζει με τη "βούλησή" του μια ζωή που περιέχει ελάχιστη από τη δική του βούληση. Υπευθυνότητα σημαίνει να φέρεις εσύ την ευθύνη για τις επιλογές και τις πράξεις σου, και όχι κάποιος άλλος. Σημαίνει να έχεις αποφασίσει ΕΣΥ γι' αυτές - αφού πρώτα ξεθάψεις, μέσα από μια χαώδη στοίβα κάθε είδους επιρροής, ποια είναι η δική σου βούληση... Και αυτός είναι ο διαστρεβλωμένος ορισμός της υπευθυνότητας: "Ηθελημένη συμμόρφωση με την ομοιομορφία". Τρανταχτό παράδειγμα οι "υπεύθυνοι" πολιτικοί των ημερών μας. Ή η "καλή νοικοκυρά", σ' ένα άλλο, πιο αθώο επίπεδο. 

Κι έτσι έχουμε το φαινόμενο των "ομοιόμορφων ανθρώπων". Ανθρώπων που έχουν πάψει να αναρωτιούνται ποια είναι η δική τους βούληση. Που δεν υποψιάζονται καν ότι οι αποφάσεις τους, ο τρόπος ζωής τους, ακόμη και η συμπεριφορά τους, κατά το μεγαλύτερο μέρος δεν τους ανήκουν. Όπως και οι απόψεις και οι πεποιθήσεις που τόσο σθεναρά υπερασπίζονται και αγωνίζονται να μεταδώσουν στα παιδιά τους. 

Οι μικρές μας ελευθερίες μοιάζουν να είναι η μόνη διέξοδος από τον κλοιό της ομοιομορφίας. Κι όμως, δυνατότητα επιλογής υπάρχει. Μπορεί να ακούγεται σκληρό, όμως δεν υπάρχει στ' αλήθεια "έλλειψη επιλογής" - αυτή είναι μόνο μια δικαιολογία για την υποταγή στη βούληση άλλων. Η αντίδραση του περιβάλλοντος δεν είναι τόσο καταπιεστική στις μέρες μας... Κανείς δεν κινδυνεύει να καεί στην πυρά επειδή είναι ο εαυτός του. Ο μόνος κίνδυνος, ανάλογα με τη σοβαρότητα του θέματος κάθε φορά, είναι να χαρακτηριστείς περίεργος, εγωιστής ή ακοινώνητος. Ίσως σε βρουν αντιπαθή. Το πολύ πολύ να σε μισήσουν. Κι επίσης, θα χρειαστεί να υπομείνεις τις προσπάθειες των πιο "καλοπροαίρετων" να σε επαναφέρουν στην τάξη - πίσω στο κοπάδι από το οποίο ξεστράτισες. Μικρό το τίμημα σε σχέση με το δυνητικό όφελος...

Δημοφιλείς αναρτήσεις